Στην περίπτωση της άδηλης αξιολόγησης,  ωστόσο, οι λευκοί μεροληπτούν ακόμη ισχυρότερα υπέρ του  εαυτού τους, ενώ οι μαύροι αξιολογούν, κατά μέσον όρο, πιο  θετικά τους λευκούς (όχι με μεγάλη διαφορά, αλλά πιο θετικά  από τον εαυτό τους). Από εξελικτική άποψη, πρόκειται για ένα  καθ’ όλα απροσδόκητο εύρημα, διότι ο καθένας αναμένεται  να έχει ως πρώτο (αν και όχι αποκλειστικό) μέλημα το συμφέρον του. Ένα άτομο που αποδίδει μεγαλύτερη αξία σε άλλα  (μη συγγενικά) άτομα απ’ ό,τι στον εαυτό του — όσον αφορά  την άδηλη αξιολόγηση εννοιών με θετικό περιεχόμενο, όπως  «ευχαρίστηση» και «φίλος», έναντι εννοιών με αρνητικό περιεχόμενο, όπως «φρικτό» και «απαίσιο»— δεν φαντάζει σαφώς  προσανατολισμένο στην εξυπηρέτηση του συμφέροντός του.

Η χαμηλότερη εκτίμηση του εαυτού έναντι των ά λλω ν  αποτελεί πιθανή ένδειξη επαγόμενης αυτοεξαπάτησης, με δυνητικά αρνητικές συνέπειες. Λόγου χάριν, αν αφροαμερικανοί  φοιτητές υποβληθούν σε προπαίδευση σχετικά με την εθνοτική καταγωγή τους, μειώνεται δραματικά η επίδοσή τους σε διάφορες νοητικές δοκιμασίες. Μάλιστα, το συγκεκριμένο εύρημα αποτέλεσε μία από τις πρώτες πειραματικές επιδείξεις των  εκατοντάδων σήμερα αντίστοιχων φαινομένων προπαίδευσης.  Στο πλαίσιο μιας μελέτης, λευκοί και μαύροι προπτυχιακοί  φ οιτητές του Πανεπιστημίου Stanford κλήθηκαν να πάρουν  μέρος σε μια σχετικά δύσκολη δοκιμασία ευχέρειας μάθησης.  Στη μία περίπτωση, οι ερευνητές απλώς έδωσαν στους φοιτητές τα διαγωνίσματα και τους άφησαν να γράψ ουν στην άλλη,  ζήτησαν από κάθε φοιτητή, προτού ξεκινήσει η διαδικασία,  να δώσει μερικές πληροφορίες για τον εαυτό του, μία από τις  οποίες ήταν η εθνοτική του καταγωγή. Εν απουσία προπαίδευσης, οι λευκοί και οι μαύροι φοιτητές είχαν εξίσου υψηλή επίδοση. Με προπαίδευση, ωστόσο, ενώ η επίδοση των λευκών  ήταν ελαφρώς (αλλά όχι σημαντικά) βελτιωμένη.  Οι Ασιάτισσες αποδίδουν καλύτερα σε  μαθηματικές δοκιμασίες όταν προηγουμένως έχουν υποβληθεί  σε προπαίδευση σχετικά με την καταγωγή τους και χειρότερα όταν η προπαίδευση αφορά το φ ύλο τους.

Ουδείς γνωρίζει πόσο διαρκεί η επίδραση τέτοιων προπαιδεύσεων ή πόσο  συχνά συμβαίνουν. Κάθε πόσο υπενθυμίζεται σε έναν Αφροαμερικανό η καταγωγή του; Μία φορά τον μήνα; Μία φορά  την ημέρα; Κάθε μισή ώρα;  Φαίνεται, λοιπόν, ότι τα μέλη ιστορικά καταπιεσμένων ή  και μισητών μειονοτικών ομάδων, οι οποίες στην τρέχουσα τάξη των πραγμάτων εξακολουθούν να λογίζονται υποδεέστερες,  είναι πιθανόν να έχουν αρνητική άδηλη αυτοεικόνα, να προσδίδουν μεγαλύτερη αξία στους άλλους — και δη στον καταπιι στή τους— έναντι του εαυτού και να αποδίδουν χειρότερα σε  νοητικές δοκιμασίες όταν τους υπενθυμίζεται η υποδεέστερη  ταυτότητά τους. Αυτό υποδηλώνει τη δύναμη της επαγόμενης  αυτοεξαπάτησης, λόγω της οποίας κάποιοι ή ενδεχομένως  πολλοί από την υποδεέστερη ομάδα υιοθετούν τα κυρίαρχα  κοινωνικά στερεότυπα αναφορικά με την ομάδα τους. Αυτό,  φυσικά, δεν ισχύει για όλους — και όσοι έχουν επίγνωση της  καταπίεσης που υφίστανται είναι πιθανότερο να αντισταθούν.  Σε κάθε περίπτωση, τα διάφορα επαναστατικά κινήματα στην  ιστορία φαίνεται να ανδρώνονται σε συγκυρίες κατά τις οποίες  αφυπνίζεται η συνείδηση πολυπληθών ομάδων αναφορικά με  την ταυτότητά τους και την κοινωνική τους θέση. Παραμένει  άγνωστο αν αυτό συνοδεύεται από κάποια αντίστοιχη αλλαγή  στους άδηλους συνειρμούς.

Το μόνο που χρειάζεται είναι ένα ευεπηρέαστο θύμα και  η εφαρμογή απλών, παραδοσιακών αστυνομικών μεθόδων είκοσι τέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο: απομόνωση, στέρηση  ύπνου, καταδυναστευτική ανάκριση που δεν αναγνωρίζει στον  ανακρινόμενο το δικαίωμα να αρνηθεί ή να διαψεύσει την ενοχή του, παρουσίαση ψευδών δεδομένων και εξιστόρηση φανταστικών ιστοριών — «Βρήκαμε το αίμα σου στο όπλο του  εγκλήματος- ίσως σηκώθηκες στη μέση της νύχτας και υπνοβατώντας σκότωσες τους γονείς σου χωρίς να το θέλεις, πιθανόν χωρίς καν να το αντιλαμβάνεσαι»— , με το υποδηλούμενο  μήνυμα ότι η ομολογία θα δώσει τέλος στην ανάκριση, όταν  στην πραγματικότητα η δυστυχία του υπόπτου μόλις τότε θα  ξεκινήσει. Οι ύποπτοι διαφέρουν μεταξύ τους ως προς την επιδεκτικότητά τους σε τέτοιες πιέσεις και ως προς το εύρος της  επαγόμενης αυτοεξαπάτησης στην οποία μπορούν να υποβληθούν.

Ορισμένοι φθάνουν στο σημείο να κατασκευάσουν ψευδείς αναμνήσεις προκειμένου να υποστηρίξουν τις πλαστές  ομολογίες τους — χωρίς κανένα προφανές όφ ελος για τους  ίδιους.  Υπάρχει επίσης ένα είδος επαγόμενης αυτοεξαπάτησης που  θα μπορούσε να χαρακτηριστεί α μ υ ν τ ικ ή . Σκεφτείτε ένα θύμα  βασανισμού. Ο πόνος τον οποίο βιώνει μπορεί να είναι τόσο  έντονος, ώστε να λάβει χώρα ένα φαινόμενο που ονομάζεται  «ψυχική αποσύνδεση»: ο πόνος διαχωρίζεται από τα υπόλοιπα νοητικά συστήματα, με συνέπεια να μειωθεί η έντασή του.  Είναι σαν ο νους να αυτοπροστατεύεται από τον έντονο πόνο  με το να τον αντικειμενοποιεί, να αποστασιοποιείται από αυτόν και να τον διαχωρίζει από το υπόλοιπο σύστημα. Είναι ένα  φαινόμενο το οποίο, κατά κάποιον τρόπο, επάγεται από τον  βασανιστή- ωστόσο, μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί αμυντική  αντίδραση, με την οποία το άτομο εξασφαλίζει την άμεση επιβίωσή του υπό ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες.

Το πείραμα είχε μερικά εξόχως ενδιαφέροντα ευρήματα.  Μ ερικές φορές, ορισμένοι συμμετέχοντες απέτυχαν να αναγνωρίσουν τη φωνή τους· ήταν το μόνο λάθος που έκαναν και  έμοιαζαν να μην το γνωρίζουν (από συνεντεύξεις που ακολούθησαν την ολοκλήρω ση του πειράματος, διαπιστώθηκε ότι  μόνο ένας το είχε αντιληφθεί). Εντούτοις, το δέρμα τους δεν  λάθεψε: η γαλβανική απόκριση κατέγραψε τη μεγάλη αύξηση  που αναμένεται όταν κανείς ακούει τη δική του φωνή. Α λλοι  έκαναν το αντίθετο λάθος: άκουγαν τον εαυτό τους να μιλάει όταν στην πραγματικότητα μιλούσε κάποιος άλλος. Αν και  μόλις οι μισοί παραδέχθηκαν αργότερα το λάθος αυτό, το δέρμα τους και πάλι δεν έσφαλε. Οι παρατηρήσεις αυτές οδηγούν  στο συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι αναγνωρίζουν ασυνείδητα τη  φωνή τους πιο αξιόπιστα απ’ ό,τι την αναγνωρίζουν συνειδητά.  Υπήρχαν άλλες δύο κατηγορίες: εκείνοι που δεν έκαναν ποτέ  λάθος και εκείνοι που έκαναν λάθη και των δύο ειδών, ενίοτε ξεγελώντας ακόμη και το δέρμα τους. Ω στόσο, για λόγους  απλούστευσης, θα αγνοήσουμε αυτές τις δύο κατηγορίες (για  πς οποίες, ούτως ή άλλως, δεν γνωρίζουμε περισσότερα).

Είναι γνωστό ότι τα άτομα που έχουν χαμηλή αυτοεικόνα  ασχολούνται λιγότερο με τον εαυτό τους (λόγου χάριν, κοιτάζονται λιγότερο συχνά στον καθρέφτη). Στο παραπάνω πείραμα διαπιστώθηκε ότι όσοι είχαν πληροφορηθεί ότι απέδωσαν άσχημα σε μια εικονική εξέταση πριν από το πείραμα (η  οποία στην πραγματικότητα είχε βαθμολογηθεί εντελώς τυχαία) αποτύγχαναν συχνότερα να αναγνωρίσουν τη φωνή  τους. Αντιθέτω ς, όσοι είχαν πληροφ ορηθεί ότι αρίστευσαν  στην εξέταση (με αποτέλεσμα να έχουν βελτιωμένη αυτοεικόνα) αναγνώριζαν συχνότερα τη δική τους φωνή όταν στην  πραγματικότητα ακουγόταν η φωνή κάποιου άλλου. Με άλλα  λέιγια, η επιτυχία έμοιαζε να μεγεθύνει την αυτοπαρουσίαση  και η αποτυχία να την περιορίζει.  Ήταν σαν να είχαν  υποβληθεί σε προπαίδευση ώστε να αποκρίνονται γρήγορα,  να αρνούνται την πραγματικότητα και να σπεύδουν να την  αποκρύψουν. Αντιθέτως, η επινόηση της πραγματικότητας  (εσφαλμένη αναγνώριση της φωνής) συνοδευόταν από χαμηλά επίπεδα διέγερσης, ανάλογα με εκείνα που παρατηρούνταν  σε όσους δεν έκαναν καθόλου λάθη. Ίσως η δυσάρεστη πραγματικότητα, την οποία σπεύδει κανείς να αρνηθεί, φαντάζει  πιο απειλητική από την απουσία μιας θελκτικής πραγματικότητας που θα επιθυμούσε να κατασκευάσει.

Επίσης, η άρνηση  της πραγματικότητας είναι κάτι που μπορεί να συμβεί γρήγορα, χωρίς επιβάρυνση του νου με υψηλό γνωστικό φορτίο, αν  και προϋποθέτει κατάσταση υψηλής διέγερσης για ταχεία ανίχνευση και διαγραφή των ανεπιθύμητων δεδομένων.  Κάτι παρόμοιο φαίνεται να συμβαίνει με τον τρόπο που  ο εγκέφαλος αποκρίνεται στη θέαση οικείων προσώπων. Ο  εγκέφαλος ορισμένων ανθρώπων έχει υποστεί βλάβη σε μια  ειδική περιοχή που ελέγχει την ικανότητα συνειδητής αναγνώρισης οικείων προσώπων. Ό ταν τέτοια άτομα καλούνται να  υποδείξουν, από ένα σύνολο προσώπων, εκείνα που τους είναι γνώριμα, ή να αντιστοιχίσουν ονόματα με πρόσωπα, απαντούν στην τύχη. Εντούτοις, οι μεταβολές στη δραστηριότητα  του εγκεφάλου και στην ηλεκτρική αγωγιμότητα του δέρματος δείχνουν ότι ο ασυνείδητος νους αναγνωρίζει τα οικεία  πρόσωπα. Μάλιστα, όταν τα ίδια άτομα καλούνται να δηλώ ­  σουν ποιον ε μ π ισ τ ε ύ ο ν τ α ι περισσότερο, διαλέγουν σε μεγαλύτερο ποσοστό τα οικεία τους πρόσωπα έναντι των μη οικείων.  Με άλλα λόγια, υπάρχει κάποια δυνατότητα προσπέλασης της  ασυνείδητης γνώσης, αν και όχι μεγάλη.  Μπορεί άραγε να μελετηθεί αυτό το φαινόμενο σε άλλα  ζώα; Έχει διαπιστωθεί πειραματικά ότι ορισμένα πτηνά εμφανίζουν υψηλότερο βαθμό φυσιολογικής διέγερσης όταν ακούν  το κελάηδισμα του είδους τους (συγκριτικά με το κελάηδισμα  άλλων ειδών) και ακόμη περισσότερο όταν ακούν τη δική τους  φωνή.  Έχει άραγε το αξιοπερίεργο αυτό γεγονός κάποια σχέση με  την εξαπάτηση και την αυτοεξαπάτηση; Πιστεύω πως ναι, διότι όποτε θέλω να κρύψω κάτι από τον εαυτό μου — λόγου  χάριν, τα κλειδιά κάποιου άλλου, τα οποία τσέπωσα ασυνείδητα— το καταχωνιάζω στην αριστερή μου τσέπη, όπου θα  αργήσω να το ανακαλύψω ακόμη και όταν το αναζητώ συνειδητά.

Κατά παρόμοιο τρόπο, έχω παρατηρήσει ότι όταν αγγίζω «ακούσια» μια γυναίκα — δηλαδή, χωρίς να έχω επίγνωση  του τι θα κάνω— , την αγγίζω αποκλειστικά με το αριστερό  μου χέρι, προς έκπληξη του κυρίαρχου αριστερού ημισφαιρίου του εγκεφάλου μου, το οποίο ελέγχει τη δεξιά πλευρά του  σώματός μου. Ουσιαστικά, το αριστερό (το «γλωσσικό») ημισφαίριο συνδέεται με το συνειδητό σκέλος του νου· το δεξιό  ημισφαίριο (και το αριστερό χέρι) δρα λιγότερο συνειδητά.  Το γεγονός αυτό υποστηρίζεται από ενδείξεις ότι οι διεργασίες της άρνησης — και της επακόλουθης εκλογίκευσης—  εδράζονται στο αριστερό ημισφαίριο και αναστέλλονται από  το δεξιό. Οι ασθενείς με παράλυση στη δεξιά πλευρά του σώματος (λόγω αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου στο αριστερό ημισφαίριο) σπανίως αρνούνται την πάθησή τους. Από  την άλλη, ένα μικρό ποσοστό ασθενών με παράλυση της αριστερής πλευράς του σώματος αρνούνται κατηγορηματικά ότι  έχουν υποστεί εγκεφαλικό επεισόδιο — μια κατάσταση γνωστή ως «ανοσογνωσία». Μάλιστα, όταν τους παρουσιάζονται  αδιαμφισβήτητα πειστήρια περί του αντιθέτου — λόγου χάριν,  τους επιση μαίνεται η αδυναμία τους να κουνήσουν το αριστερό τους χέρι— , επινοούν κάθε λογής εκλογικεύσεις (ότι δήθεν πάσχουν από αρθρίτιδα ή έχουν υπερκόπωση ή απλώ ς  βαριούνται) προκειμένου να μην παραδεχθούν την πραγματική αιτία της παράλυσης.

Ειδικότερα, τοποθετούνται ηλεκτρόδια σε διάφορα σημεία του κρανίου ώστε, με την εφαρμογή ηλεκτρικών ερεθισμάτων, να ανασταλεί η δραστηριότητα των υποκείμενων εγκεφαλικών περιοχών. Παραδείγματος  χάριν, μπορεί να εφαρμοστεί ηλεκτρικό ερέθισμα σε μια περιοχή που σχετίζεται με την εξαπάτηση — στην πρόσθια μοίρα  του προμετωπιαίου φλοιού (aPFC)— ενόσω το άτομο καλείται  να απαντήσει, αληθώς ή ψευδώς, σε μια σειρά από ερωτήσεις  σχετικά με τη συμμετοχή του σε ένα σκηνοθετημένο έγκλημα (την κλοπή ενός χρηματικού ποσού από ένα διαμέρισμα).  Μολονότι οι εξωγενείς, τεχνητές παρεμβάσεις στη ζωή των ανθρώπων — ένα επιτακτικό χτύπημα στο γόνατο, λόγου χάριν—  είναι πιθανότερο να τους επηρεάσουν αρνητικά παρά θετικά,  εντούτοις η ανασταλτική παρέμβαση στην εν λόγω εγκεφαλική περιοχή είχε καταφανώς θετική επίδραση στην εξαπατητική συμπεριφορά. Τουλάχιστον τρεις σημαντικές παράμετροι  τροποποιήθηκαν προς το καλύτερο.

Ο χρόνος αντίδρασης των  συμμετεχόντων στη διατύπωση ψευδών απαντήσεων μειώθηκε, όπως και η φυσιολογική διέγερσή τους — οπότε αποκρίνονταν ταχύτερα και ήταν πιο χαλαροί. Η ηλεκτρική αναστολή  φάνηκε να μειώνει και την ηθική σύγκρουση κατά τη διατύπωση ψεμάτων, οπότε οι συμμετέχοντες ένιωθαν λιγότερες ενοχές — και όσο λιγότερες ενοχές ένιωθαν τόσο ταχύτερα απαντούσαν στις ερωτήσεις.  Πρόκειται για σημαντικό εύρημα. Η τεχνητή καταστολή  της νοητικής δραστηριότητας ευνοεί την εξαπατητική συμπεριφορά. Για τους σκοπούς μας, η ανακάλυψη αυτή παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι η καταστολή της νοητικής  δραστηριότητας δεν είναι απαραίτητο να προκύπτει εξωγενώς  μέσω ηλεκτρομαγνητικώ ν δ ια τά ξεω ν μπορεί να προκύψει  και ενδογενώς από κάποια άλλη περιοχή του εγκεφάλου μέσω νευρωνικής καταστολής — δηλαδή, μέσω αυτοεξαπάτησης  στην υπηρεσία της εξαπάτησης. Το μόνο που δεν γνωρίζουμε  από το συγκεκριμένο πείραμα είναι κατά πόσον η εξωγενής  αναστολή ακύρωνε τη συνειδητή επίγνωση ορισμένων όψεων  της εξαπάτησης, όπως κάλλιστα θα αναμέναμε να ισχύει.

Παρεμπιπτόντως, δύο πρόσφατες έρευνες στην Κίνα δείχνουν ότι, στους παθολογικούς ψεύτες, οι εγκεφαλικές περιοχές που πιστεύεται ότι σχετίζονται με την εξαπάτηση περιέχουν υψηλό ποσοστό λευκής ουσίας. Με τον όρο «λευκή  ουσία» δεν αναφερόμαστε στους νευρώνες καθ’ εαυτούς, αλλά  στα υποστηρικτικά νευρογλοιακά κύτταρα που θρέφουν τους  νευρώνες — και ιδίως στις μακριές, λεπτές δενδριτικές προεκβολές τους. Γνωρίζουμε από έρευνες σε ταχυδακτυλουργούς  ότι όσο πιο εντατικά εξασκούνται τόσο περισσότερη λευκή  ουσία περιέχει το εγκεφαλικό τους κέντρο που σχετίζεται με  την ταχυδακτυλουργία- οπότε, η αυξημένη ποσότητα λευκής  ουσίας στον εγκέφαλο των παθολογικών ψευτών πιθανότατα  οφείλεται στην αυξημένη ροπή τους προς την εξαπάτηση.

Το πείραμα βασιζόταν σε ένα απλό γεγονός της ανθρώπινης φ υσιολογίας. Ο ήχος της ανθρώπινης φ ωνής μάς ασκεί  διεγερτική επίδραση — και ο ήχος της δικής μας φωνής (όταν  την ακούμε από ένα μαγνητόφωνο, λόγου χάριν), ακόμη περισσότερο. Εντούτοις, εμείς δεν έχουμε συνείδηση αυτών των  επιδράσεων.

Έτσι, οι ερευνητές σχέδιασαν ένα παιχνίδι αυτοαναγνώρισης, κατά το οποίο ζητούσαν από διάφορα άτομα  να δηλώσουν αν αναγνώριζαν τη φωνή που ακουγόταν ως δική τους (συνειδητή αναγνώριση του εαυτού), ενώ ταυτόχρονα καταγραφόταν ο βαθμός φ υσιολογικής διέγερσής τους, ο  οποίος αποκάλυπτε αν είχαν αναγνωρίσει ή όχι ασυνείδητα  τον εαυτό τους.  Ακριβέστερα, τα πράγματα είχαν ω ς εξής. Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να διαβάσουν μεγαλόφωνα την ίδια παράγραφο ενός βιβλίου. Οι ηχογραφήσεις κόπηκαν σε αποσπάσματα  διάρκειας 2, 4. 6, n και 24 δευτερολέπτων, και για κάθε άτομο δημιουργήθηκε μια ακουστική ταινία με αποσπάσματα της  φωνής του και της φωνής άλλων ατόμων (αντίστοιχης ηλικίας και φύλου). Π αράλληλα, κάθε άτομο συνδεόταν μέσω ηλεκτροδίων με ένα μηχάνημα που κατέγραφε τη γαλβανική δερματική απόκρισή του, η οποία έχει σχεδόν διπλάσια τιμή όταν  κανείς ακούει τη δική του φωνή απ’ ό,τι τη φωνή κάποιου άλλου. Ζητήθηκε από κάθε συμμετέχοντα να πατά ένα κουμπί  όταν πίστευε ότι άκουγε την ηχογραφημένη φωνή του και ένα  δεύτερο κουμπί που έδειχνε πόσο σίγουρος ήταν για αυτό.