Η αντίφαση ξεπερνιέται εύκολα αν ορίσουμε τον εαυτό ως τον συνειδητό νου, οπότε η εξαπάτηση του εαυτού συνίσταται στην απόκρυψη της αλήθειας από αυτόν. Με ά λλα λόγια, είναι εφικτή η ταυτόχρονη αποθήκευση αληθών και ψευδών πληροφοριών, εφόσον η αλήθεια αποθηκεύεται στον ασυνείδητο νου και το ψέμα στον συνειδητό. Μ ερικές φορές αυτό αφορά δραστηριότητες του συνειδητού νου, όπως η ενεργητική καταστολή της μνήμης, αλλά οι διαδικασίες καθ’ εαυτές είναι συνήθως ασυνείδητες — χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν στρεβλώνουν τη συνειδητή αντίληψή μας. Συνειδητό νου (χωρίς δυνατότητα αυτεπίγνωσης, ως επί το πλείστον) διαθέτουν και τα περισσότερα ζώα, υπό την έννοια ενός «λαμπτήρα» που παραμένει αναμμένος όσο το ζώο βρίσκεται σε εγρήγορση και του επιτρέπει να επικεντρώνει την προσοχή του στον εξωτερικό κόσμο μέσω των αισθητήριων οργάνων του. Επομένως, το κρίσιμο στοιχείο στον ορισμό της αυτοεξαπάτησης είναι ο αποκλεισμός της αληθούς πληροφορίας από τη συνείδηση και η διατήρησή της, αν διατηρείται καν, σε διαβαθμίσεις ασυνειδησίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα, είναι πιθανόν να μην αποθηκευτεί καμία εκδοχή της αλήθειας. Λυτό που εκ πρώτης όψεως φαντάζει παράλογο και χρήζει εξήγησης είναι η αποθήκευση της ψευδούς πληροφορίας στον συνειδητό νου. Τι θα μπορούσε να εξυπηρετεί αυτό; Θ α υπέθετε κανείς ότι, αν χρειαζόταν οπωσδήποτε να αποθηκεύουμε αληθείς και ψευδείς εκδοχές του ίδιου συμβάντος ταυτόχρονα, τότε θα αποθηκεύαμε την αληθή εκδοχή στον συνειδητό νου, ώστε να επωφεληθούμε από τα πλεονεκτήματα της συνείδησης (όποια και αν είναι αυτά), και θα καταχωνιάζαμε με ασφάλεια την ψευδή πληροφορία κάπου βαθιά «στο υπόγειο».

Κατά παρόμοιο τρόπο, η νευρικότητα εντείνει τις ασυναίσθητες νευρικές κινήσεις, ενώ το γνωστικό φορτίο τις περιορίζει. Και πάλι, αντίθετα απ’ ό,τι θα περίμενε κανείς, οι απατηλές ενέργειες συχνά συνοδεύονται από μ ε ιω μ έ ν ε ς νευρικές κινήσεις. Επιπλέον, οι άνδρες κάνουν λιγότερες χειρονομίες όταν ψεύδονται, ενώ τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες έχουν την τάση να συνοδεύουν τον λ ό ­ γο τους με μακρύτερες παύσεις όταν παραπλανούν, φ αινόμενα που επίσης συνάδουν με τις συνέπειες του αυξημένου γνωστικού φορτίου. Έτυχε πρόσφατα να γίνω μάρτυρας ενός ευτράπελου παραδείγματος αυτού του φαινομένου όταν, έξω από το σπίτι μου στην Τζαμάικα, εμφανίστηκε ξαφνικά ένας νεαρός επάνω σε μοτοσικλέτα, με πρόθεση (απ’ ό,τι φαινόταν) να μου αποσπάσει χρήματα ή να με ληστέψει. Τον ρώτησα πώς τον έλεγαν. «Στιβ», μου απάντησε. «Και το επώνυμό σου;». Παύση. «Τόση ώρα θέλεις για να θυμηθείς το επώνυμό σου;». Ό σο γρήγορα μπορείς να πεις «Τζόουνς», αποκρίθηκε: «Τζόουνς». Ώ στε τον έλεγαν «Στιβ Τζόουνς» — ένα όχι απίθανο ονοματεπώνυμο για τα δεδομένα της Τζαμάικας, αν και λιγότερο πιστευτό από το αληθινό, το οποίο, όπως αποδείχθηκε, ήταν Ο μάρ Κλαρκ. Το αυξημένο γνωστικό φορτίο πρόδωσε αμέσως το ψέμα του. Παρ’ όλα αυτά, όπως δείχνουν πρόσφατες έρευνες, τα ψέματα δεν συνοδεύονται απαραιτήτως από βραδύτερες λεκτικές αποκρίσεις.

Όλα εξαρτώνται από το είδος του ψέματος. Πιο εύκολα αρνείται κανείς ένα συμβάν παρά ομολογεί την αλήθεια για αυτό, ενώ κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τα καλοδουλεμένα ψέματα. Η εξαπάτηση μπορεί επίσης να αποκαλυφθεί από την προσπάθεια άσκησης ελέγχου στον εαυτό. Ένα καλό παράδειγμα παρέχει το ύψος της φωνής. Στους απατεώνες, ο τόνος της φωνής είναι κατά κανόνα υψηλότερος του συνηθισμένου. Πρόκειται για ένα γενικό εύρημα που αποτελεί φυσική συνέπεια του στρες ή της προσπάθειας.  Παραδείγματος χάριν, ένας άνδρας που προσπαθεί να αποκρούσει την κατηγορία ότι διατηρεί παράνομο δεσμό με κάποια γυναίκα ονόματι Σέρι, ενδέχεται να ακούσει αισθητά οξύτερη τη φωνή του στην αναφορά του ονόματός της: «Νομίζεις πώς βρίσκομαι με τη ΣΕρι;». Ε, τις είχα τις υποψίες μου, αλλά μόλις μου έδωσες έναν επιπλέον λ ό ­ γο να το πιστεύω. Ένα άλλο παράπλευρο φαινόμενο στην καταστολή της συμπεριφοράς είναι οι δραστηριότητες μετατόπισης. Σύμφωνα με την κλασική περιγραφή της ηθολογίας — του επιστημονικού κλάδου που μελετά τη ζωική συμπεριφορά στο φυσικό περιβάλλον— , πρόκειται για ανακόλουθες κινήσεις που εμφανίζονται συνήθως όταν διεγείρονται ταυτόχρονα δύο αντιπθέμενα κίνητρα. Εφόσον καμία από τις δύο παρορμήσεις δεν μπορεί να ικανοποιηθεί, η εγκλωβισμένη ενέργεια μπορεί να ενεργοποιήσει κάποια άσχετη συμπεριφορά, όπως μια μυϊκή σύσπαση. Για τον λόγο αυτό, οι δραστηριότητες μετατόπισης στα πρωτεύοντα θεωρούνται αξιόπιστοι δείκτες στρες. Κάποτε επιχείρησα να πω ένα αθώο ψέμα σε μια φιλενάδα μου, την ώρα που πίναμε το ποτό μας σε κάποιο μπαρ, και ένιωσα ξαφνικά τον αριστερό μου βραχίονα να συσπάται. Βγαίναμε ήδη κάμποσο καιρό, οπότε το βλέμμα της στυλώθηκε μεμιάς στη σύσπαση του μπράτσου μου.

Το φαινόμενο επαναλήφθηκε λίγους μήνες αργότερα, α λλά με τους ρόλους να έχουν αντιστραφεί. Αν ήταν αγώνας τένις, κάθε φορά ο διαιτητής θα φώναζε: «Πλεονέκτημα στον αντίπαλο». Η νευρικότητα μνημονεύεται σχεδόν καθολικά ως παράγοντας συνδεόμενος με την εξαπάτηση, τόσο από εκείνους που προσπαθούν να ανιχνεύσουν την εις βάρος τους απάτη όσο και από τους ίδιους τους απατεώνες, οι οποίοι προσπαθούν να αποτρέψουν την αποκάλυψ ή της. Αυτό εν μέρει οφείλεται στη φύση του πειραματικού πλαισίου, το οποίο, λόγω της ανυπαρξίας αρνητικών συνεπειών από την αποκάλυψη της απάτης, δεν προκαλεί ιδιαίτερη νευρικότητα στα άτομα που συμμετέχουν στο πείραμα. Πέραν αυτού, ακόμη και υπό πραγματικές συνθήκες — σε εγκληματολογικές έρευνες, λόγου χάριν— , αν κάποιος αντιληφθεί ότι θεωρείται ύποπτος, πιθανόν να αισθανθεί νευρικότητα, ασχέτως αν πράγματι ψεύδεται ή όχι. Επιπλέον, επειδή έχουμε συνείδηση ότι η νευρικότητα μπορεί να αποκαλύψει την εξαπάτηση, δεν αποκλείεται να διαθέτουμε ισχυρούς μηχανισμούς καταστολής της — ιδίως οι καθ’ έξιν ψεύτες.

Παραδείγματος χάριν, μιμούνται κάποιες σωματικές δομές του ξενιστή, ώστε να μην αναγνωριστούν ως ξένοι οργανισμοί· ή, στην περίπτωση του ιού του AIDS, τροποποιούν τις πρωτεΐνες του περιβλήματός τους τόσο συχνά, ώστε καθιστούν σχεδόν αδύνατη τη συγκρότηση μακροχρόνιων μέσων άμυνας. Οι θηρευτές επωφελούνται όταν παραμένουν αθέατοι από τα θηράματά τους ή όταν μιμούνται την εμφάνιση αντικειμένων που φαντάζουν θελκτικά στα μάτια του θηράματος — όπως συμβαίνει, φέρ’ ειπείν, στην περίπτωση ενός ψαριού που κινεί σαν σκουλήκι μια λεπτή απόφυσή του για να προσελκύσει ά λλα ψάρια, τα οποία κατόπιν καταβροχθίζει.  ριώδη ή παρασιτικά είδη. Εντός του είδους, η εξαπάτηση είναι παρούσα σε όλες σχεδόν τις σχέσεις — και διαθέτει ιδιαίτερη δύναμη. Αναλαμβάνει πάντοτε τον ρόλο του οδηγού στη ζωή, ενώ η ανίχνευσή της ακολουθεί ασθμαίνουσα. Σύμφωνα με μια διάσημη ρήση για τις διαδόσεις, «το ψέμα έχει ήδη φθάσει στην άλλη άκρη του κόσμου προτού η αλήθεια καλά καλά ξυπνήσει». Ό ταν πρωτοεμφανίζεται ένα νέο μέσο εξαπάτησης, αρχικά σπανίζει σε έναν κόσμο που δεν διαθέτει τους κατάλληλους αμυντικούς μηχανισμούς για την αντιμετώπισή του. Α λλά καθώς διαδίδεται στον πληθυσμό, τα θύματα υφίστανται την πίεση της φυσικής επιλογής να αναπτύξουν αντίστοιχα μέσα άμυνας, με αποτέλεσμα η εξάπλωση του απατηλού μέσου να ανακοπεί από την εμφάνιση και τη διάδοση αντιμέτρων. Ω στόσο, πάντοτε μπορούν να παρακαμφθούν οι νέοι αμυντικοί μηχανισμοί και πάντοτε μπορούν να εφευρεθούν νέα απατηλά τεχνάσματα.

Στη ροή του χρόνου, η εξάπλωση της εξαπάτησης θέτει την αλήθεια — ή, τουλάχιστον, την ανίχνευση της αλήθειας— σταθερά στο περιθώριο. Δεν παύω να εκπλήσσομαι όταν ακούω οικονομολόγους να διατείνονται ότι το κόστος για την οικονομία από τις κάθε λογής απάτες (του οικονομικού εγκλήματος συμπεριλαμβανομένου) θα περιοριστεί με φυσικό τρόπο από τις δυνάμεις της αγοράς. Γιατί άραγε να εξαιρέσουμε το ανθρώπινο είδος από τον γενικό κανόνα που λέει ότι, όταν υπάρχει ισχυρή πίεση επιλογής υπέρ της εξαπάτησης, είναι δυνατόν να ευνοηθεί η εξέλιξη απατηλών μέσων με σημαντικό καθαρό κόστος (ως προς την επιβίωση και την αναπαραγωγή) σε κάθε γενιά; Πέρα από τη σχετικά αργή εμφάνιση και εξέλιξη αντιμέτρων, δεν υφίσταται κάποια συλλογική αντισταθμιστική δύναμη ενάντια στην εξαπάτηση. Οι παραπάνω αράδες γράφτηκαν το 2006, δύο χρόνια πριν από την οικονομική κατάρρευση που επέφερε η εφαρμογή τέτοιων πρακτικών και πεποιθήσεων.

Όσο για την ιδέα ότι η εξαπάτηση περιορίζεται με φ υσικό τρόπο ώστε να μειώνεται το γενικό κόστος της, αναλογιστείτε την περίπτωση των φασμάτων, μιας ομάδας εντόμων που μιμούνται την εμφάνιση κλαδιών (υπάρχουν 3.000 είδη) ή φύλλων (30 είδη). Τα εν λόγω έντομα υπάρχουν στη Γη εδώ και τουλάχιστον 50 εκατομμύρια χρόνια και καταφέρνουν να μιμούνται με εντυπωσιακή ακρίβεια τα «μοντέλα» τους. Στα είδη που μοιάζουν με κλαδιά, φαίνεται να ασκείται ισχυρή εξελικτική πίεση υπέρ της ανάπτυξης ενός μακρόστενου, κλαδόμορφου σώματος, ακόμη και αν έτσι το άτομο αναγκάζεται να αποποιηθεί τα οφέλη της αμφίπλευρης συμμετρίας. Προκειμένου τα εσωτερικά όργανα να χωρέσουν σε όσο το δυνατόν μικρότερο χώρο, τα άτομα συχνά θυσιάζουν το ένα από τα δύο όργανα κάθε ζεύγους οργάνων, μένοντας με ένα νεφρό, μία ωοθήκη, έναν όρχι κ.ο.κ. Αυτό δείχνει ότι η εξελικτική πίεση υπέρ της επιτυχούς εξαπάτησης έχει υπάρξει αρκετά ισχυρή, ώστε να αναδιαπλάσει όχι μόνο την εξωτερική εμφάνιση του εντόμου αλλά και τα εσωτερικά του όργανα — ακόμη και όταν αυτό συνεπάγεται σοβαρά μειονεκτήματα, όπως συχνά συμβαίνει στις περιπτώσεις απώλειας της αμφίπλευρης συμμετρίας. Κατά παρόμοιο τρόπο, όπως θα δούμε στο επόμενο κεφάλαιο, η φυσική επιλογή είναι δυνατόν να ευνοήσει την εξέλιξη ενός αρσενικού ψαριού το οποίο διάγει όλη την ενήλικη ζωή του παριστάνοντας το θηλυκό και ερωτοτροπώντας με αρσενικά που κατέχουν χωροκράτειες, έτσι ώστε να υποκλέψει την πατρότητα των αβγών τα οποία αποθέτουν στη χωροκράτεια τα αληθινά θηλυκά.  Τι α κριβώ ς είναι η αυτοεξαπάτηση; Ο ρισμένοι φ ιλόσοφ οι έχουν υποστηρίξει ότι πρόκειται για σχήμα οξύμωρο, ότι είναι εξαρχής αδύνατη. Πώς μπορεί ο εαυτός να εξαπατήσει τον εαυτό; Δεν θα γνώριζε ο εαυτός αυτό που υποτίθεται ότι δεν γνωρίζει; Δεν θα ίσχυε, δηλαδή, ταυτόχρονα η πρόταση και η άρνησή της;

Το πεδίο βρίσκεται ακόμη στα σπάργανα και δίχως άλλο θα διαπράξω πολλά λάθη· αλλά, αν οι υποκείμενες παραδοχές είναι ορθές και συνδέονται, μέσω ενδείξεων και λογικών συλλογισμών, με την υπόλοιπη επιστήμη. Τα δυναμικά χαρακτηριστικά της εξαπάτησης και της ανίχνευσής της έχουν μελετηθεί σε πλήθος διαφορετικών ειδών (Κεφάλαιο 2). Μάλιστα, τέτοιες έρευνες έχουν ένα σημαντικό πλεονέκτημα: ότι μπορούμε να διακρίνουμε σε ά λλα είδη πράγματα που δυσκολευόμαστε να διακρίνουμε στο δικό μας. Ο ι έρευνες αυτές έχουν συμβάλει στην αξιόλογη διεύρυνση των διαθέσιμων δεδομένων, αποκαλύπτοντας ορισμένες σημαντικές γενικές αρχές. Ένα κομβικό εύρημα, λόγου χάριν, είναι ότι ο απατεώνας και ο εξαπατώμενος εγκλωβίζονται σε έναν συνεξελικτικό αγώνα, ο οποίος συμβάλλει στη συνεχή βελτίωση των εκατέρωθεν προσαρμογών. Μια τέτοια προσαρμογή είναι η νοημοσύνη καθ’ εαυτήν. Διαθέτουμε πλέον σαφή και κατηγορηματικά πειστήρια ότι η εξαπάτηση και η ανάγκη ανίχνευσής της έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στην εξέλιξη της νοημοσύνης. Ό σο και αν ακούγεται οξύμωρο, η ανειλικρίνεια υπήρξε το αμόνι επί του οποίου σφυρηλατήθηκαν τα νοητικά εργαλεία της αλήθειας.

Όσον αφορά τους υποκείμενους μηχανισμούς της εξαπάτησης, ορισμένες ενδιαφέρουσες έρευνες στο πεδίο της νευροφυσιολογίας έχουν δείξει ότι η συμπεριφορά μας πηγάζει συνήθως από τον ασυνείδητο νου, με τον συνειδητό νου να περιορίζεται σε ρόλο καθυστερημένου παρατηρητή (Κεφάλαιο 3). Η αδρανοποίηση εγκεφαλικών περιοχών που σχετίζονται με την εξαπάτηση βελτιώνει την ποιότητά της, ενώ είναι δυνατόν να επιτευχθεί συνειδητή καταστολή της μνήμης με αναστολή της εγκεφαλικής δραστηριότητας στις συναφείς περιοχές. Τα ευρήματα ενός κλασικού πειράματος δείχνουν ότι συχνά αναγνωρίζουμε τη φωνή μας ασυνείδητα, αλλά δεν την αναγνωρίζουμε συνειδητά — και ότι η τάση μας αυτή μπορεί να χειραγωγηθεί. Μια άλλη σημαντική ιδέα είναι εκείνη της «επαγόμενης αυτοεξαπάτησης», κατά την οποία προβαίνουμε σε ενέργειες αυτοεξαπάτησης που μας έχουν επιβληθεί. Στο ίδιο κεφάλαιο εξετάζεται και απορρίπτεται η πιθανότητα να αποτελεί η αυτοεξαπάτηση έναν καθαρά αμυντικό μηχανισμό βελτίωσης της ψυχικής μας διάθεσης — με εξαίρεση ίσως κάποια φαινόμενα αυτοεξαπάτησης που φαίνεται να ωφελούν ευθέως τον εαυτό χωρίς να ξεγελούν τους ά λλους (ένα ενδιαφέρον σχετικό παράδειγμα παρέχει η δράση των εικονικών φαρμάκων). Η λογική μας έχει ιδιαίτερη ισχύ στην περίπτωση των οικογενειακών και των σεξουαλικών αλληλεπιδράσεων (Κεφάλαια 4 και 5), οι οποίες ενέχουν τόσο συγκρουσιακός όσο και συνεργατικές διαστάσεις γύρω από την αναπαραγωγή — τον πρώτιστο στόχο των έμβιων όντων. Οι οικογενειακές αλληλεπιδράσεις συντελούν στον διχασμό του εαυτού σε ένα μητρικό και ένα πατρικό ήμισυ, επιφέροντας μια εσωτερική σύγκρουση, η οποία χαρακτηρίζεται από ποικίλα φαινόμενα εξαπάτησης.

Οι σεξουαλικές αλληλεπιδράσεις, ομοίως, κατατρύχονται από συγκρούσεις — και από φαινόμενα εξαπάτησης και αυτοεξαπάτησης— σε κάθε βήμα, από το στάδιο της απλής ερωτοτροπίας έως το στάδιο των μακροχρόνιων συμβιωτικών σχέσεων. Επιπλέον, υπάρχει στενή σύνδεση ανάμεσα στον νου και στο ανοσοποιητικό μας σύστημα, με αποτέλεσμα τα φ αινόμενα αυτοεξαπάτησης να έχουν σημαντικές ανοσιακές επιδράσεις, κάτι που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε αν θέλουμε να κατανοήσουμε εις βάθος τις βιολογικές προεκτάσεις των νοητικώ ν δραστηριοτήτω ν μας (Κεφ άλαιο 6). Έχει επίσης αναπτυχθεί ένα ολόκληρο επιστημονικό πεδίο, η κοινωνική ψυχολογία, το οποίο διερευνά πώς ο νους στρεβλώνει τις πληροφορίες που λαμβάνει, αρχικά αποφεύγοντας την αλήθεια και στη συνέχεια κωδικεύοντας, απομνημονεύοντας, εκλογικεύοντας και τελικά δηλώνοντας αναλήθειες στους άλλους — από το ένα άκρο του φάσματος έως το άλλο (Κεφάλαιο 7). Στους κρίσιμους μηχανισμούς συγκαταλέγονται η άρνηση, η προβολή και οι ατέρμονες προσπάθειες άμβλυνσης της γνωστικής ασυμφωνίας  Αναλύοντας το φαινόμενο της αυτοεξαπάτησης φ ω τίζουμε πολλές όψεις της καθημερινής ζωής (Κεφάλαιο 8), είτε οι ενδείξεις εδράζονται στην προσωπική εμπειρία είτε στον ασυνείδητο νου, οπότε αποκαλύπτονται μόνο ύστερα από προσεκτική εξέταση. Ένα παράδειγμα από την καθημερινή ζωή στο οποίο αφιερώνεται ένα ολόκληρο κεφάλαιο είναι τα αεροπορικά και τα διαστημικά δυστυχήματα, διότι επιτρέπουν το κόστος της αυτοεξαπάτησης να μελετηθεί ενδελεχώς υπό σχεδόν ελεγχόμενες συνθήκες (Κεφάλαιο 9)·

Η αυτοεξαπάτηση συνδέεται στενά με τα αναληθή ιστορικά αφηγήματα — δηλαδή, τα ψέματα που λέμε στον εαυτό μας για το παρελθόν μας, με σκοπό συνήθως την αυτοσυγχώρεση ή την ωραιοποίηση της αυτοεικόνας μας (Κεφάλαιο ίο). Παίζει επίσης μεγάλο ρόλο στην εξαπόλυση απρόκλητων πολεμικών επιθέσεων (Κεφάλαιο ιι) και αλληλεπιδρά σημαντικά με τη θρησκεία, η οποία δρα ταυτόχρονα ω ς αντίδοτο α λλά και ως καταλύτης της (Κεφάλαιο 12). Δεν προξενεί έκπληξη ότι τα μη θρησκευτικά συστήματα σκέψης — από τη β ιολογία έως τα οικονομικά και την ψυχολογία— επηρεάζονται από την αυτοεξαπάτηση σύμφωνα με έναν απλό κανόνα: όσο εντονότερη κοινωνική διάσταση έχει ένας επιστημονικός κλάδος τόσο περισσότερο δυσχεραίνεται η ανάπτυξή του λόγω της αυτοεξαπάτησης (Κεφάλαιο 13). Τέλος, ως άτομα, μπορούμε να διαλέξουμε αν θα αντιπαλέψουμε τις αυταπάτες μας ή αν θα τις ενστερνιστούμε. Προσωπικά διαλέγω να αντιταχθώ στις δικές μου — με άκρως περιορισμένη επιτυχία έως τώρα (Κεφάλαιο 14). Ενίοτε είναι απαραίτητο να έρθουν στο φως ποικίλες λεπτομέρειες πριν επιδιωχθεί η ενδελεχής εξέταση του ζητήματος, καθώς, δεδομένης της πολυπλοκότητας των στρατηγικών εξαπάτησης και της γενικότερης άγνοιάς μας γύρω από τη φυσιολογία των μηχανισμών της αυτοεξαπάτησης, συχνά διαπιστώνουμε ότι μας λείπουν σημαντικά αποδεικτικά στοιχεία.

Ό ταν λέω ότι η εξαπάτηση παρατηρείται σε όλα τα επίπεδα της ζωής, εννοώ ότι σε αυτήν επιδίδονται κάθε λογής οργανισμοί, από ζώα και φυτά έως βακτήρια και ιούς. Η απάτη βρίσκεται παντού. Ευδοκιμεί ακόμη και εντός του γονιδιώματός μας, όπου εγωιστικά γενετικά στοιχεία χρησιμοποιούν μοριακές τεχνικές εξαπάτησης προκειμένου να προαγάγουν την αναπαραγωγή τους εις βάρος άλλων γονιδίων. Εισδύει σε όλες τις θεμελιώδεις σχέσεις των ζωντανών οργανισμών: στη σχέση ανάμεσα στο παράσιτο και στον ξενιστή, στον θηρευτή και στο θήραμα, στο φυτό και στο ζώο, στο αρσενικό και στο θηλυκό, στο άτομο και στον γείτονά του, στον γονέα και στο παιδί, ακόμη και στη σχέση του οργανισμού με τον εαυτό του. Οι ιοί και τα βακτήρια συχνά εξαπατούν ενεργά τον ξενιστή τους προκειμένου να διασφαλίσουν την είσοδό τους στον οργανισμό του.